đa tình tâm

       * tặng Phạm Đạt Nhân
nhớ em, lòng chợt động
tự dỗ một thời kinh
bồ tát tâm là Phật
như ta đây đa tình.

2-1014

hoàng lộc

chữ tình trong thơ hoàng lộc

(Bài nói của PHẠM ĐẠT NHÂN trong đêm Thơ Tình Người Xa Xứ, tổ chức tại Bến Tre ngày 18-2-2014)

Chữ tình hay cái tình trong thơ Hoàng Lộc không tuyền là tình yêu đôi lứa . Chữ tình trong thơ Hoàng Lộc có cả tình quê , tình bạn và cả tình đời dâu bể .Mới xem ra chữ tình trong thơ anh là tình mơ tình mộng, tình sầu tình hận ...vì những cuộc tình dang dở, những cuộc tình mong manh chập chờn thoáng chốc. Đành là vậy, nhưng trong những cuộc tình lỡ, tình hờ, tình muộn ...vẫn cứ đan xen ẩn chứa những băn khoăn, thao thức, những khắc khoải vời vợi bao nỗi nhớ quê nhà, nhớ bạn bè và cả nỗi đau đời trong cuộc nhân sinh . Hoàng Lộc đích thị là kẻ đa tình : " Bồ tát tâm rất Phật, như ta đây đa tình "

Ngay trong tình yêu đôi lứa , Hoàng Lộc cũng khác với những nhà thơ chuyên viết thơ tình như Xuân Diệu, Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Nguyễn Bính ,.... Điểm khác biệt dễ thấy nhất là tư thái điềm đạm, bao dung , độ lượng của Hoàng Lộc . Tư thái nầy xuất phát từ một tình yêu vô cầu vô nhiểm .Yêu như một cái cớ để làm thơ, để thủ thỉ, để tâm sự ...chứ không phải để chiếm hữu người tình . Thi sĩ thường vẫn vậy, yêu rất nhiều mà vợ thì chỉ một mà thôi; khác với bọn trọc phú vợ thì nhiều mà chẳng biết yêu cho ra hồn .Hoàng Lộc tự cho mình là con bướm già đời vẫn thức :

    

    Năm mươi năm đời ta hoài con bướm thức 
    Hoa vàng nhà em - đêm khờ trở giấc 
    Thì ra có thiệt mùa xuân 
    Bướm đã già rồi, tội lắm tình nhân!
                                    
Hoàng Lộc là con bướm lượn lờ đôi cánh chiêm ngưỡng trên những khóm hoa . Ngay những năm đầu của bậc trung học , Hoàng Lộc đã bối rối yêu và bối rối làm thơ :
      

     thuở mới lớn anh rình cô bạn học 
     tháng ngày ai thơm áo trắng không ngờ
     khi cô thả tóc thề ngang cửa lớp
     là khi lòng cậu bé rối câu thơ 

Rồi sau những cuộc tình lỡ muộn, Hoàng Lộc vẫn lẻo đẻo đi theo con đường thơ "quá chừng cô độc":

    không thể theo nhau thôi đừng ngó lại 
    cô đi theo chồng, anh đi theo thơ 

Già nửa cuộc đời đi theo thơ :

    Hơn bốn mươi năm anh cứ dật dờ 
    Con đường của thơ ngời ngời oan nghiệt
    Gần khép trần  gian mà thơ mù biệt 
    Mới hiểu ngậm ngùi mấy kẻ thành danh 

Cụm từ "ngời ngời oan nghiệt" nói lên nghịch lý của cuộc đời thi sĩ : ngời ngời mà oan nghiệt .Thi sĩ là người đưa ra ánh sáng những gì ẩn chứa dưới nền đất . Thi sĩ khó mà sống nổi bằng thơ mà cũng không gì tôn vinh bằng thi sĩ . Dù sao thì Hoàng Lộc vẫn đi theo thơ, vẫn cột chặt thể mệnh đời mình cùng với thi ca .:
     

    Anh khập khiểng chân thêm ngàn bước nữa 
    Mà vẫn đành hun hút lối tình si 

 Con đường thi ca là con đường đi mà không tới?

    Đi không tới bởi thôi rồi cạn kiếp
    Gió suy vi thổi rã những cành tàn 

Rồi đến một ngày (sắp đi x ) anh vẫn không quên chuyện cũ :

    Rồi mắt khép cũng ngập ngừng cố sự
    Lũ mưa chiều nắng sớm ghé phân ưu 
    Một kiếp nữa với dặm ngàn lữ thứ 
    Anh còn bay đâu đó với mây trời 

Tình yêu trong thơ Hoàng Lộc chỉ là sương khói . Nó lãng đãng chập chờn trong thoáng chốc như gió thoảng mây trôi . Đó là những giọt tình lấp lánh như sương mai trong nắng
Một lần gặp lại người xưa -sắp làm mẹ :

    Cái bụng của nàng sao mà chướng vậy 
    Ta đứng trông theo bất giác đau lòng 
    Chiếc áo dưỡng thai che mười-phần-gã-ấy 
    Có phần nào sương khói của ta không ?

Có phần nào sương khói của ta không ? Chắc chắn rằng không . Chính vì vậy mà anh đau lòng!
Lắm khi nhà thơ cảm thấy mệt mõi vì tình, mệt vì tình phụ, mệt vì điều tiếng thị phi :

    Có những thứ tóc xanh phải lòng đầu bạc 
    Thì mắc chi thiên hạ lo phiền 
    Ví đống tuổi nầy rứt ra mà bán được 
    Thì chắc buổi chiều anh xuống phố cùng em  

Mệt mỏi , phiền phức quá bèn kiếm chỗ nghỉ ngơi :

    Nghỉ ngơi cho rồi hỡi gã làm thơ 
    Đĩa dầu đã hao đêm còn gió nổi 
    Kiếm một chỗ nằm, nghe mình hối lỗi 
    Về một chữ tình đáng lẽ không nên 

Dầu thì hao, bấc thì cạn, gió vẫn nổi ,...Hối vì "một chữ tình đáng lẽ  không nên". Trong cõi nhân sinh, tình yêu vừa là dược tố vừa là độc tố . Về điểm nầy ,Tuệ Sỹ - luận gia về tính không - nói rất rõ : "Tình yêu và tri thức nào nhấn con người xuống vũng sình của ngu muội và ngông cuồng đặt cho nó cái tên là Ái và Kiến. Tình yêu  và tri thức nào chắp cánh cho con người bay vào hư không vô tận, chúng được gọi là đại bi đại trí " 

Tình yêu trong thơ Hoàng Lộc không có độc tố phiền não vì không sầu bi khổ lụy . Tình yêu trong thơ Hoàng Lộc vô cầu vô nhiểm ; cho nên dù có yêu thêm muôn kiếp nữa thì "anh vẫn bay đâu đó giữa mây trời"
   "Yêu em yêu thêm tình phụ 
    Yêu em lòng chợt từ bi bất ngờ " ( Trịnh công Sơn )

Có điều đáng trân quý ở tấm lòng nhà thơ đó là chung thủy :


   Tóc ta thay màu và em thay áo 
   Vì thế cho nên có chuyện đổi dời...
  ...Ta ai hoài em ngời ngời tai kiếp 
  Tóc ta thay màu mà lòng thì không

Con đường thơ thì ngời ngời oan nghiệt , còn đường tình thì  ngời ngời tai kiếp  .Dù oan nghiệt hay tai kiếp gì thì vẫn cứ ngời ngời . Bởi thế mới có thơ rằng :  " Cái tình là cái chi chi, dù chi chi cũng chi chi với tình (Nguyễn công Trứ)

Người yêu cuối  cùng quanh quẩn cuối đời cùng với nhà thơ chính là "mẹ các con"
Nếu gia đình là thánh đường thì tín đồ tình yêu trở về với gia đình, ở đó có các con và mẹ các con :

    Em thế nầy đây mà ta đã tán 
    Láng giềng ơi ! cái thuở rất không ngờ 
    Em thế nầy đây mà ta lãnh đạn 
    Có đứa phải lòng em đòi mổ bụng gã làm thơ .

Nhà thơ không chỉ ca ngợi nhan sắc một thời của "mẹ các con" mà còn cảm thán đức hạnh kham nhẫn, chịu đựng của người bạn đời trong các bước thăng trầm cùng anh . 

    Em thế nầy đây mà ta đã cưới 
    Phải cùng ta chịu chừng ấy thăng trầm 
    Từng làm vợ quan, làm vợ thằng tù tội 
    Rồi cũng đành làm vợ một tha hương 

Cuối cùng thì cái nhan sắc đáng được ngưỡng mộ nhất vẫn là diện mạo của người tình trăm năm :
    

    Em thế nầy đây mà ta ngưỡng mộ 
    Tha hương tha hương hề em buồn không ?
    Tóc cùng hoa râm, ít nhiều bở ngỡ
    Vẫn ngó nhau cười bên cạnh các con  

Đúng  là "Áo xưa dù nhàu  cũng xin bạc đầu gọi mãi tên nhau" (Trịnh công Sơn).

 Chữ tình hay cái tình trong thơ Hoàng Lộc thật là mênh mông, chan chứa ...
 Về tình yêu quê hương đất nước đối với anh thật là đặc biệt : tình cố hương và tình cố quốc ! Càng xa quê anh càng nhớ quê . Ra đi xa cố hương, xa tổ quốc đối với anh là chuyện bất đắc dĩ :

    Cây đã già đời đem bứng gốc 
    Sót đôi chút rể, vứt bên trời
    Tiếng kêu cứu gửi từ tâm đất 
    Dơ dáng hình cây đứng lẻ loi 
   
    Ta đã già rồi qua xứ khác 
    Tiêu điều thân thế bóng cây khô 
    Hiểu sao quít ngọt về Giang Bắc 
    Giỏi bấy tay trồng cũng hóa chua 

Quít trồng ở Giang nam thì rất ngọt bứng đem về trồng Giang Bắc lại hóa chua; ấy là vì không hợp với thổ ngơi thổ nhưỡng ...Nơi xứ lạ quê người , Hoàng Lộc cảm thấy lẻ loi, đơn độc .Nhiều năm trời nơi đất khách, Hoàng Lộc bỏ bê nghiên bút, bởi có làm thơ thì "viết cho ai , ai biết mà đưa"
        "Giao du khắp thiên hạ
          Tri âm được mấy người"

    Cơm áo nghe ra đời quá cực 
    Bỏ bê nghiên bút kể nhiều năm 
    Hiểu sao nhị cú tam niên đắc 
    Chỉ nửa câu đây đủ khóc ròng 
  
Nhị cú  tam niên đắc: ba năm viết được hai câu (lấy từ ý thơ của Giả Đảo):

    Ba năm được hai câu
    Đọc lên mà muốn khóc
    Tri âm không còn ai
    Về núi xưa ngủ trớt

  Còn đối với Hoàng Lộc chỉ mới nửa câu "đủ khóc ròng ". Ấy mới hiểu vì sao Bá Nha đập vỡ cây đàn !
  Định cư trên đất Mỹ mà Hoàng Lộc vẫn mang tâm trạng ăn nhờ ở đậu:
 
     Ngồi góc quê người, coi lá rớt 
     Bỗng mừng khi lá mắc trên cây 
     Thà khô héo chết theo cành mục 
     Hơn phải sa cơ rụng đất nầy 

Lá rụng về cội: cội nguồn quê cha đất tổ !
Một hôm , ngồi vọng về Thái Bình Dương để định hình cõi nước :
 
    Nhiều lần anh ra biển 
    Ngó qua Thái Bình dương 
    Hun hút tầm con mắt
    Biết cõi nào Việt nam ! 

Nhớ nước nhớ quê, nhớ cả những người đồng hương Xứ Quảng ở tận ...xứ bến Tre :

    Gởi Quảng Bến Tre 

    Dân Quảng Nam đi đâu cũng ưa lập hội 
    Đi đâu cũng cố nối tình quê 
    Hội thơ Bảy Hiền, hội Quảng ở Cali, Boston, Atlanta, Dallas…    

    Sao anh mãi nao lòng vì em, Quảng-Bến-Tre 

Rồi từ trái tim đến trái tim, tình yêu mới gợi được tình yêu: một em Quảng Bến Tre "gởi anh Quảng xa xứ "
    
     Đọc bài thơ gởi Quảng
     Mấy chục mạng nao lòng
     Thương anh Quảng xa xứ
     Một chử TÌNH nên THƠ

     Quê xứ hoài xa xăm
     Biết khi mô anh về !

Tình đồng hương , tình cố hương , tình bạn bè đã khiến anh :
     

     Từng mơ về lại Bến Tre 
     Nôn nao vì nỗi bạn bè, đồng hương 

 Nhưng chưa về đã lo nỗi chia xa  : 

      Ra đi là chuyện trời đày 
     Về thăm cũng chỉ đôi ngày lại xa  

 Nhớ đồng hương rồi lại nhớ bạn hiền, nhớ Đồng Đức Bốn, nhớ Đinh Trầm Ca ,...Một bữa , ngồi uống rượu với Uyên Hà ở Tennessee :
      

       lâu lắm mới được ngồi với bạn 
       nhắc chuyện xưa và kể chuyện nay
       một ngày nói với dễ chi đủ 
       rượu rót hoài mà không biết say 

 Đúng là "Tửu phùng tri kỷ thiên bôi thiểu"

     cùng điểm danh từng đứa bạn cũ 
     trong lòng có lúc lặng - nhìn nhau 
     bao nhiêu đứa đã không về nữa 
     thầm biết mình chẳng còn bao lâu ...

Sinh ly tử biệt là nỗi đau khôn cùng của giống hữu tình . Hoàng Lộc là đệ nhất hữu tình bởi lòng anh trang trải cho nhiều người ở khắp mọi nơi :

    nhắn bạn mai chiều lại cố quán 
    thấy ai quen cũng nói lời thăm 
    thấy mỗi nàng thơ ta xiêu tán 
    đều cho ta rớt hạt lệ buồn ...

Hoàng Lộc không những yêu người mà yêu cả cuộc đời, mong cho cây đơi mãi mãi  xanh tươi, mong cho sông suối, mương rạch, mạch ngầm đủ nước nuôi cây :

      Mùa đã khô rồi sông hết nước 
      Và ta, cây đã không còn cây 
      Mặt trời cứ tận cùng sức nóng 
      Như muốn thiêu tan trái đất nầy 

Nước sông mỗi ngày một cạn, người người đều ô trọc . Trong cái lò thiêu của trời đất, biết ai là giống hữu tình đây?
   
     Giang hà nhật hạ nhân ô trọc 
     Vũ trụ lô trung thục hữu tình ?

Người người ô trọc vì quá thực dụng rồi trở nên riết róng vô cảm :

      Không thể rồi em , đời cạn kiệt 
      Không còn những thứ để nuôi nhau 
      Để nuôi ta - nuôi tình một thuở 
      Để xanh em cho ta bạc đầu 

Con người tàn hại môi sinh , vắt cạn các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đua nhau chiếm hữu đất đai , chiếm hữu quyền lực, tiền bạc, danh vọng; không hề quan tâm đếm xỉa đến chữ tình, chữ nghĩa :

      Nắng rát mặt mùa - đất đã nứt 
      Cây ta duỗi thẳng những cành trơ 
      Cả những mạch ngầm nước cũng tắt 
      Chỉ mắt em còn mấy giọt khô  

Riết rồi em không còn nước mắt để khóc!

Thế đấy, cái tình cái tâm của Hoàng Lộc bao trùm suốt cõi nhân sinh . Như Hoàng Lộc, đích thị là nhà thơ đa tình - " Đa tình thị Phật tâm " như anh từng thú nhận :

     Bồ tát tâm rất Phật 
     như ta đây đa tình 

Hoàng Lộc là người con yêu của xứ Quảng - là tinh hoa tích tụ của văn minh sông Thu, của đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm. Người Quảng Nam mẫn tiệp nhạy bén như đất - dân Quảng Nam luôn tiên phong trong các phong trào chính trị, xã hội, thi ca (Phan Khôi là người đầu tiên khởi xướng phong trào thơ mới).

Đất Quảng Nam  sinh ra những nhà thơ nổi tiếng như Bùi Giáng, Luân Hoán, Hoàng Lộc, Tường Linh, Nguyễn Nho Sa Mạc, Đinh Trầm Ca,...Đó là nhờ hấp thụ khí thiêng sông núi - con sông Thu Bồn khởi nguyên từ dãy Trường Sơn chảy qua vùng thượng du, trung du rồi xuôi về Hội An, Cửa Đại ...đã bồi đắp nên những bãi bờ dâu xanh bát ngát .

PHẠM ĐẠT NHÂN